АХРĂМ повесть

«Чӗрӗп»

Ӑшӑ та лӑпкӑ тăрать çуллахи каç. Карталана пуçланӑ хура пӗлӗтсен хушшинчен сайра çӑлтӑрсем тӗксӗммӗн мӗлтлетеççӗ. Тусанлӑ сывлӑшра нӳрӗк шӑрши сисӗнет. «Çумӑр çӑвасшӑн пулас», – шухӑшласа утрӗ клуб енне Евген. Ача мар ӗнтӗ вӑл текех унта шикленсе çӳреме, ар çулне çитнӗ. Нумаях пулмасть ПТУ пӗтерсе аллине автомобиль çӳретме права илчӗ. Кӗркунне çитсен салтака илӗç. Унччен пӗр-пӗр хӗрпе туслашас тӗллевпех юлашки вӑхӑтра клуба кун сиктермесӗр çӳрерӗ вӑл. Кайран, службӑра тӑнӑ чухне, унпа çыру çӳретме ӗмӗтленчӗ. 

 Клуб патне çитсе пынӑçемӗн унӑн чӗри хаваслӑн тапма тытӑнчӗ. Культура çурчӗн пысӑк чӳречисенче гирлянда ярӑмӗн тӗрлӗ тӗслӗ çутисем илӗртӳллӗн выляса яшсене хӑйсем патне йыхӑраççӗ. Ытти чухне пӗтӗм таврана шуйхатакан юрӑ сасси çеç илтӗнмест. Алӑкӗ хупӑ пулас. 

Клуб умӗнчи çаран çинче хура тӗслӗ çӑмӑл машина ларнине аякранах асӑрхарӗ-ха Евген. Юпа çинчен ӳкекен хунар çутинче хавшак ӳт-пӳллӗ çамрӑк пӗр-пӗччен хиркеленсе тӑрать. Ял куштанӗ Гришук иккен. Машини те çавӑнах-тӑр. 

Евген хумханса кайрӗ. Вӑл урӑ мар пулсан каччӑпа хирӗçмесӗр е ӑна мӑшкӑл тумасӑр лӑпланмӗ. Анчах унӑн куçӗ умне курӑнмасӑр клуба кӗме май çук. Хӑюлланса Евген тӳрех ун патне çул тытрӗ. Çитсен сылтӑм аллине тӑсрӗ: 

 – Салам. Машинӑпа тухрӑн-и? – ыйтрӗ пуçне автомобиль енне сӗлтсе. 

 – Çапла... тухрӑм, – шӑлӗсене кӑтартса йӗкӗлтешрӗ Гришук. 

Евген сывлӑх сунма тӑснӑ алли çине вара кӗтмен-туман çӗртен хӑрах урине хӑпартса хучӗ. 

 – Салам, салам, йы-хи-хи-хи! – ахӑрса ячӗ Гришук. Клуб умӗнче тӑракан çамрӑксем унӑн шӳтӗнчен куласса, ырласса кӗтсе йӗри-тавра пӑхкаларӗ. 

 Çынсен умӗнче хӑйӗнчен куçкӗрет кулни Евгене тарӑхтарса ячӗ, паллах. Уринчен ярса тытса Гришука çӗр çине чышса ӳкерме те шутланӑччӗ вӑл. Хӑйне хӑй тытса чарайрӗ. Çӗкленӗ урана хӗрринелле вӑрса ярса клуб пусми патнелле утрӗ. Çакӑнпа харкашма сӑлтав путланчӗ тесе шутланӑччӗ, анчах Гришук унран малтан иртсе уçӑлса кайнӑ алӑкӑн куплакӗ тӗлне çурӑмӗпе тӑчӗ. Шала кӗме тӑнӑ Евгене курмӑш пулса хулпуççийӗпе самай хытӑ тӗкрӗ. Каччӑ парӑмра юлмарӗ. Куштана пӗтӗм кӗлеткипе чышса сирпӗтсе алӑк урати урлӑ ярса пусрӗ. 

 – Мӗн чышатӑн, э-э-э?! – çухӑрса ячӗ Гришук. Евгене кӗпинчен ярса тытса каялла туртрӗ. 

 – Хӑв малтан чышрӑн вӗт вара, – лӑпкӑн калаçма тӑрӑшрӗ хумханса кайнӑ Евген. 

– Çапӑçсах каяç-и-ха тата?.. – кӑмӑлсӑрланчӗç алкумӗнче тӑракан хӗрсем. 

 – Эпӗ тетӗн-и-и-и? Епле сӗмсӗрленсе кайнӑ хальхи çамрӑксем! – такама ӗнентересшӗн пулчӗ каччӑран пилӗк çул аслӑ Гришук. – Атя-ха, клуб хӗррине кайса калаçар – вӑйпах туртрӗ Евгене аскӑнчӑк яш. 

 Евгенӗн кӗпе çанни çӗвӗ тӗлӗнчен шатӑр-р-р! çурӑлса кайрӗ. Çак сасӑпа пӗр вӑхӑтрах тарӑхса кайнӑ каччӑ кӗпе çуракана чӑмӑрпа пӗтӗм вӑйран çапса сирпӗтрӗ. Крыльца çинче тӑракан çамрӑксен урисемпе такӑнса тӗрек çухатнӑ Гришук пусма çинчен персе анчӗ. Тусанлӑ тӑпра çине çурӑмӗпе тӑсӑлса ӳкнӗскер чавсисем çине тӗренсе сиксе тӑма васкарӗ. 

 – Эсӗ мана-и?! 

Анчах Евгенӗн те текех хӑйне мӑшкӑллаттарасси килмерӗ. Куштана тӑнӑ-тӑман темиçе хутчен питӗнчен чӑмӑрпа нӑчлаттарчӗ. Кӗпи арки аллине лексессӗн пӗтӗм вӑйран туртрӗ. Шакӑр-р-р! тӑкӑнчӗç çӗр çине тӳмесем. Тумтир çурмалла çатӑр çурӑлчӗ. 

– Ку сана ман кӗпене çурнӑшӑн, – темшӗн ӑнлантарма шутларӗ ӑна. 

Пилӗк таран çарамас тӑрса юлнӑ Гришук текех хирӗçмерӗ ӗнтӗ. Юнланса пӗтнӗ тути-çӑварне чалӑштарса, шӑл витӗр сӑрӑхтарса кӑларчӗ: 

– Ну вçо! Сана куншӑн лекет. 

– Хӑв малтан пуçларӑн. 

– Кунта мар. Урӑх çӗрте, – хӑйӗннех печӗ Гришук. – Давай «стрелкă» тăватпăр: эпӗ юлташсемпе килӗп, эсӗ те тусусене пух. 

 – Хӑçан, ӑçта? – хумханнипе кăкăрӗпе каçӑрӑлса хӑрӑлтатрӗ Евген. 

 – Малти кас вӗçӗнчи Чӑнлӑ çырмин кӗперӗ çинче тейӗпӗр. 

 – Юрать. Хӑçан? 

 – Çак шӑматкун. Каçхи вун пӗр сехетре. 

 – Килӗшрӗмӗр. 

– Ну, пӑхӑпӑр унта, – ӗненесшӗн пулмарӗ ӑна Гришук. – Хирӗç тухмасассӑн айӑпу хӑвӑнта пулнине пӗлтерет. Кайран ан ӳпкелеш вара. 

 – Курӑпӑр. 

Ӑна хӗнейменнипе çиллине шӑнарайман Гришук машинине тивертсе клуб умӗнчен пысӑк хӑвӑртлӑхпа хускалса кайнӑ хыççӑн Евгенӗн таçта тарса пытаннӑ тусӗсем тупӑнчӗç. 

– Мӗн туса хутӑн? – ятлама тытӑнчӗç вӗсем. 

Гришукӑн тӑпра çинче выртакан çурӑк кӗпине илсе карлӑк çине çакрӗç.

– Хаяр çыннӑн çиллине ан амалантар теççӗ. 

– Шӳте çавӑрмаллаччӗ, – илтӗнчӗç сӗнӳсем. 

– Хамран кулма памастӑп çав. Хӑй вӗт малтан ман кӗпене çурса ячӗ. Ну, мӗскер, тухӑпӑр-и шӑматкун хирӗçӗве? 

 – Гришук «Казанскисен» эшкерӗпе çыхӑну тытать теççӗ. 

– Ахаль тӑрасран хамӑра хӗнеттерес килмест-ха. 

– Пире ан явӑçтар. Хӑв тапратрӑн-тӑк çак харкашӑва, хӑвах татса пар,  – пӗри те пулӑшма килӗшмерӗ ӑна. 

 – Урӑххине сиртен кӗтмен те, – эрленсе кайрӗ Евген. 

Çак йывӑр лару-тӑрура хӑйне пӗр-пӗччен пӑрахса хӑварни кӳрентерчӗ ӑна. Шӑматкунччен вӑхӑт пурри, çак хушӑра темӗн пулса иртме пултарни те шанӑç çуратмарӗ каччӑнне. 

* * *

Икӗ пысӑк пая пайласа иртет ял витӗр анлӑ вар. Сарлаках та мар ун тӗпӗнче юхакан шыв. Çуллахи типӗ çанталӑкра хӑш-пӗр вырӑнтан урлӑ сиксе каçма пулать. Çулсерен аталанса пыраканскер, хӑшӗн анкарти вӗçнех çитнӗ ӗнтӗ вӑл. Армак-чармак юпписене енчен-енне тӑскаласа хӑй çумӗпе иртекен пӗртен-пӗр çула татасшӑн юнать. Ку енчен вӑл ишӗлсе пырса Малтикасах кӗнӗ. Çырма çумӗнче пурӑнакан Хӗветӗр пиччесен çурчӗ умне çитме нумай та юлман. Çак вырӑнта пушшех тарӑн. Ейӳ вӑхӑтӗнче тракторсем çӑрса пӗтернӗ урампа сиккипе чупакан çурхи шыв тӑпрана çурса чи малтан çавӑнта юхса анать. Татах аталанать çырма. Асфальт кӗртмен касăра пурӑнакансем урисене атӑ тӑхӑнсассӑн та урам урлӑ каçаймаççӗ çав кунсенче. Пылчӑк кунчаран кӗрет. Юлашки вӑхӑтра çырмана ишӗлме чарас тӗллевпе ун çывӑхӗнче пурӑнакансем кунта тӗрлӗ кирлӗ-кирлӗ мар пăрахма тытӑнчӗç. Ваннӑ кӗленчепе катӑк шифер, консерва банкисемпе пластмасса, тислӗкпе çӗрулми авӑрӗ – мӗн кӑна вӗçмест-ши ун тӗпне. Хӑш чухне чирлесе вилнӗ выльӑх-чӗрлӗхе те вӑрттӑн пырса пӑрахаççӗ. Тӳлек çанталӑкра çырма урлӑ каçса çӳрекенсем ӑша пӑтратакан шӑрша пула сӑмсисене хупласа иртеççӗ ун чух.  

 – Аяккарах кайса пӑрахма ӳркеннӗ-ши, мурсем? Пӗлесчӗ кам тунине!  – сасӑпах вӑрçса тарӑхать вара Хӗветӗр пичче. 

 Мӗн пӗчӗкрен лайӑх астӑвать çав кӗпер тӗлне Евген. Çырма тепӗр енче пурӑнакан куккӑшӗпе инкӗшӗ патне ашшӗпе амӑшӗ час-часах хӑнана илсе каятчӗç ачисене. «Нива» ӑшне çемйипех вырнаçатчӗç. Ашшӗ ялан руль умӗнче. Ун çумӗнчи ларкӑч çине амӑшӗ ларатчӗ. Хыçала пиччӗшӗпе аппӑшӗ тата вӑл – Евген. Каялла таврӑннӑ чухне ашшӗ нихӑçан та урӑ пулман. Чӑнкӑ çыран çумӗпех иртсе пынӑ вӑхӑтра автомобилӗн чӳречинчен пӑхса мӗн чухлӗ хуйхăрман-ши вӑл. 

 – Атте, астусарах! Атте, хытӑ ан кай! – çырма тӗпне персе анасран хӑранипе ахӑрса йӗретчӗ Евген. 

Çакӑ амӑшне те канӑçсӑрлантарнӑ ӗнтӗ. 

 – Ан ӗç терӗм-и эпӗ сана?! – чавсипе аякӗнчен тӗксех ятласа пыратчӗ вӑл мӑшӑрне. 

Ку пӗчӗк ачана пушшех сехӗрлентеретчӗ. 

– Тупата, тепрехинче киле хӑваратӑп, – кӑмӑлсӑррӑн мӑкӑртататчӗ ашшӗ.

Пӗтӗмпех йывӑçран ӑсталанӑ сарлака кӗпер çине кӗрсессӗн тин пӑртак лӑпланатчӗ Евген. Кӗперӗн урайне сарнӑ пӗрене хушшисем вырӑнӗ-вырӑнӗпе çара пулни те, карлӑкӗсем çырманалла тайӑлни те темех хӑратмастчӗ. Хӗветӗр пиччесен умӗнчен иртсессӗн вара чӗри лӑштах каятчӗ. Çулӑн икӗ енӗпе те ӳсекен çатраллӑ çирӗксем хӗллехи сивӗсенче уйрӑмах илемлӗ. Кунӗ çанталӑкра пас тытнӑ йывӑçсем хушшипе иртсе пынӑ вӑхӑтра асамлӑ юмахра çӳренӗ пек туйӑнатчӗ ӑна... 

 Килне таврӑннӑ май Евген шӑматкун мӗн пулса иртме пултарнине куçӗ умне кӑларса тӑратрӗ. 

Акӑ вӑл кӗпер варрине, юпа çинчен ӳкекен сарӑ çутӑ çине тухса тӑрать. Ӑна хирӗç темиçе çӑмӑл автомашинӑпа Хусантанах çитнӗ Гришукӑн тусӗсем. Вун-вун тӗреклӗ çамрӑк. Хӑшӗн аллинче пӑшал та пур. Пӗччен çавӑн чухлӗ çынна Голливуд фильмӗсенче кӑна çӗнтерме пулать, паллах. Вӑл вара Шварценеггер пек патвар та мар. Мӗн тӑвӗç-ши Гришукӑн юлташӗсем Евгене? Ӗмӗрне тӳлесе татмалла мар укçа тӳлемелле пулӗ-ши? Е вилесле хӗнесе шӑпах çав Хӗветӗр пиччесен умӗнчи чӑнкӑ çыран юппинчен аялалла ывӑтӗç? Выртӗ вара вӑл вилсе çав çӳллӗ вӗлтӗрен ашкӑрса кайнӑ çырма тӗпӗнче. Тӗрлӗ çӳп-çапӑ хушшинче виле шӑрши кӑларма тытӑниччен. 

«Тӗлпулӑва каймасассӑн мӗнле-ши? – вӗлтлетрӗ пуçӗнче. – Çук», – кӑларса ывӑтрӗ çав шухӑша самантрах. Намӑс. Тӗнче кулли пулӗ капла. Хӑравçӑ тесе шутлӗç Евген пирки пурте. 

Шухӑша кайса утнипе хӑйне такам чӗннине тӳрех илтмерӗ. 

– Илтместӗн-им?! – кӑшкӑрса чарчӗç ӑна Матроскинсен умӗпе иртсе пынӑ чухне. 

Çӗрлене пӑхмасӑр вӗсен йӗкӗр алӑклӑ йывӑç хапхи яри уçӑ выртать. Картишӗнче çутă çутнӑ. Шалта кил хуçи ывӑлӗн йӗпкӗн хӗрлӗ тӗслӗ «ВАЗ 2109» автомобилӗ ларать. «Девяткӑн» алӑкӗсем яри уçӑ. Пӳрт сулхӑнӗнчен урама ӳкекен çутӑ çине икӗ мӗлке уйрӑлса тухрӗç. Вӗсем çывхарса пынӑ май каччӑ патвар кӗлеткеллине палласа илчӗ. Славик. «Девятка» хуçи кӗске пӗçӗллӗ шӑлаварпа.  Вӑтам пӳрен çӳллӗрех, сарлака хул-çурӑмлӑ арçыннӑн пысӑк мускулӗсемпе кӑкӑрӗ футболкине çурасла мӑкӑртса тӑраççӗ. Хырӑмӗ те палӑрать. Вӑкӑрӑнни пек хулӑн мӑйне ылтӑн вӑчӑра çакнӑ. Çавра питлӗскер. Çырӑ çӳçне кӗске кастарнӑ. 

«Глобус», – аса илчӗ Евген Славике хӑйсен хушшинче юлташӗсем мӗнле чӗннине. Теприне Евген палламарӗ. Курӑмлӑ çи-пуç тӑхӑннӑ вӑтам çулсенчи арçын. Славикрен чылай çӳллӗ, кӗре питлӗ, типшӗнкӗ. 

«Глобусӑн» питӗнче кулӑ ялтăрать. Кӳпшеке аллине парса сывлӑх сунчӗ. 

– Мӗн чарӑнмасӑр каятӑн? 

– Шухӑша кайнӑччӗ те асӑрхаман, –тӳрре тухма пикенчӗ Евген. 

Палламан арçын енне аллине тӑсрӗ. Унӑн алли шӑнӑрлӑ пулнинчен тӗлӗнчӗ. 

 – Мӗншӗн халех таврӑнатӑн вара? Клуб уçман-и элле? – кӑсӑкланчӗ Славик. 

(Малалли пулать).

(Малалли. Пуçл. 32 №).

– Уçнӑ. Ав, Гришукпа хирӗçсе кӗпене çуртарса ятӑм, – чунне уçса памасӑр тӳсеймерӗ Евген. 

«Глобус» енне çаврӑнса çурӑк вырӑна кӑтартрӗ. Клуб умӗнче мӗн пулса иртнине каласа пачӗ. 

 – Чё, парнишку обижают что ли? – кӑсӑкланса ыйтрӗ Славикрен вырӑс пулса кайнӑ арçын. 

 – Да нет. Скорее он сам ему шею намылил, – кулкаласа хуравларӗ хаваслӑхне нихӑçан та çухатман «Глобус». 

Евген каланине вырӑсла куçарса пачӗ. 

 – Да ну-у-у... – ӗненесшӗн пулмарӗ вырӑс. 

 – Чӑнлӑ кӗперӗ çинче тӗл пулма палӑртрӑр апла? – пӗр вӑхӑт шухӑша кайнӑ хыççӑн ыйтрӗ Славик. 

 – Çавӑнта. Çак шӑматкун. 

 – Клубра çын нумай-и? 

 – Пайтах. 

Çак арçынсем хӑйне çӑлма хатӗрленнине туйса илсе Евгенӗн чӗри хаваслӑн тапа пуçларӗ. 

 – Ну что, выручим парнишку? – сӗнчӗ юлташне Славик. 

 – Конечно. Какой базар? – хаваспах килӗшрӗ вырӑс. 

 – Апла пулсан ларӑр машина ӑшне. 

Клуб умне самантрах çитсе ларнӑ автомобиль ӑшӗнчен васкамасӑр тухрӗç. 

– Артём! – çерем çинче тӑракан ушкӑнра палланӑ арçын ачана чӗнсе илчӗ Славик. – Ну-ка клубри мӗнпур çамрӑка чӗнсе тух кунта. «Глобус»  чӗнет те. 

 Кӗçех «девятка» йӗри-тавра пӗтӗм яш пуçтарӑнчӗ. 

– Вӑн мӗн чухлӗн пухӑнтӑмӑр! – кӑмӑллӑн пӑхса илчӗ вӗсем çине Славик. – Мӗнле вӑй кунта! Нивушлӗ çак йышпа хӑраса ларӑпӑр? Хамӑр ялӑн маттур ачине ютсенчен пусмӑрлаттарӑпӑр-и вара, э-э-э?! 

 – Гришук Хусантан тусӗсене илсе килет. Вӗсен эшкерӗнче тӑрать теççӗ ӑна, – иккӗленсе калаçрӗ такам. 

 – Кам вӑл унта, хӑравçи? – пӗлесшӗн пулчӗ «Глобус». – Хӑть Мускавпа Питӗртенех ертсе килтӗр тусӗсене. Пирӗн вӗсене хирӗç тӑма хӑрамалла мар! Мӗншӗн тесен... мӗншӗн тесен ку пирӗн тӑван кӗтес. Пирӗн çӗр çакӑнта. Ырӑпа килекенсене эпир ялан тарават кӗтсе илнӗ. «А кто с мечом к нам придёт, от него и погибнет», – теççӗ вырӑссем. Ку мана пырса тивмест тесе ан шутлӑр! Паян Евгене пулсассӑн, ыранах хӑвна хӗнеме килме пултараççӗ. Мӗн шухӑшлӑр-ши вара çавӑн чухне? Юлташӑрсем пулӑшас вырӑнне хӑраса пытансассӑн? Тупата, ял ятне ан ярӑр. Хамӑр хушӑри хирӗçӗве хамӑр хушӑрах татса парас вырӑнне ютсене явӑçтаракан Гришука вара каçару çук! – вӗçлерӗ сӑмахне Славик. 

– Çук, паллах! 

– Тӗрӗсне калатӑн! 

– Ӳлӗмрен алӑ та памалла мар ӑна! 

– Сутӑнчӑк вӑл, – илтӗнчӗ тӗрлӗ енчен. 

– Эсӗ хӑв пулатӑн-и вара унта? – интересленчӗç яшсем. 

 – Паллах, – çирӗплетрӗ «Глобус». – Кам пынипе-пыманнине хам тӗрӗслӗп. 

Çамрӑксем салана пуçласассӑн Славик машина патне хӑйӗн çывӑх тусӗсене – Захар Обручевпа пысӑк сӑмсаллӑ Петӗре – чӗнсе илчӗ. 

– Кам çуккисене систерес пулать, – хушрӗ вӗсене. 

– Çара аллӑнах килес çук-ха вӗсем, – хӑй шухӑшне пӗлтерчӗ Петӗр «Сӑмса». – Пирӗн те хӗç-пӑшалланас пулать. 

– Авланнисене явӑçтармалла мар-ши? Тата та ытлараххӑн пулӑпӑр, – сӗнчӗ Захар «Сахӑр». 

Славик унпа килӗшмерӗ... 

Вӗсен калаçӑвне малалла итленӗçемӗн Евген ӗç-пуç тарӑна кайнине чухла пуçларӗ. Ӑна хӳтӗлеме пӗтӗм ял çамрӑкне явӑçтарма пултарайнӑ Славике мӗн каламаллине те пӗлмерӗ ӗнтӗ вӑл. Те тав тумалла, те..? Миçе çын шӑпишӗн яваплӑ пулса тӑчӗ вӑл пӗр самантра. Енчен те çав харкашура кам та пулин йывӑр суранлансассӑн? Е тата, чи хӑрушши, кама та пулсан вӗлерсе пӑрахсассӑн? Пурте ӑна айӑплӗç. 

Пӗртен-пӗр шанчӑк кунта милицире. Çак хыпара вӑхӑтлӑ пӗлсессӗн çамрӑксене çапӑçтармӗç вӗсем. Ку икӗ еншӗн те майлӑ. Тавлашура çӗнтерекен çук. Тепре пуçтарӑнма вӑхӑт кирлӗ пулӗ. Унччен çилленни пусарӑнма тивӗçлӗ. 

Анчах кам кайса пӗлтерӗ-ши милицие? Евген хӑй ирӗкӗпе нихӑçан та сутас çук юлташӗсене. Такам урӑххи пӗлтерсен аванччӗ...

* * *

 Калаçса татӑлнӑ кун самантрах çитрӗ. Çапӑçма юратакансен телейне каçӗ те питӗ лайӑх тӑчӗ. Уяр. Тӳлек. Тӳпере çӑлтӑрсем йӑлкӑшаççӗ. Клуба тухнӑ хӗрсем унта пӗр каччӑ та çуккинчен тӗлӗнчӗç-тӗр. Вӗсем вара çак самантра кӗпер патне пуçтарӑнчӗç. Кун чухлӗ яш пӗр тӗле пухӑннине Евген хальччен нихӑçан та курман, тупата. 

 Кам кӑна çук-ши? Хуларан килсе çитнӗ Славик хӑйпе вырӑса та илсе килнӗ. «Сахӑр», «Сӑмса» тата «Глобусӑн» тепӗр çывӑх тусӗ Юшков Коля. Ялан «сальто» тума юратакан каччӑна хӑшӗ «акробат» хушма ят та парасшӑн пулчӗ. Анчах каччӑсен хушшинче Кольӑна «Юшка» тесе чӗнесси хута кайрӗ. Нихӑçан пӗр харкашӑва хутшӑнман пиччӗшӗпе шӑллӗ – Романпа Игорь Колпаковсем – килни савӑнтарчӗ Евгене. Пӗтӗм ял тенӗ пек тухрӗ ӑна хӳтӗлеме. Пурте спорт тумӗпе. Урисене кроссовки тӑхӑннӑ. Гришукӑн Хусанти тусӗсене чӑтӑмсӑррӑн кӗтрӗç. 

– Килмеççӗ-ши элле? – вӑхӑт çывхарса пынӑ май пӑшӑрханма пуçларӗç çамрӑксем. 

Çак вӑхӑтра кӗпер патне тепӗр енчен ял вӗçне хураллама янӑ арçын ачасенчен пӗри чупса килчӗ. 

– Çавсем пулас. Умлӑн-хыçлӑн виçӗ машина çутатса килет, – хумханчӑклӑн пӗлтерчӗ вӑл. 

– Каялла таврӑн та кала. Вӗсене яла кӗме кансӗрлемелле мар. Хӑвӑр та пытанӑр. Машинисем иртсе кайса курӑнми пулсассӑн çула пӗрене таврашпе пӳлсе хурӑр, – хушрӗ ӑна «Глобус». – Ыттисем хатӗрленме пуçлӑр. 

Фара çутисем урампа анса сулахая пӑрчӗç. Чӗнмен хӑнасем автомобилӗсен хӑвӑртлӑхне чакарса чӑнкӑ çыран хӗрринчи çулпа иртнӗ хыççӑн пӳртсем умӗнчи çерем çинче чарăнчӗç. Фарӑсем сӳнчӗç. Шӑлт-шалт тукаласа алӑксем уçӑлса хупӑнни илтӗнчӗ. Кӗçех тӗттӗмрен кӗпер çине ӳкекен çутӑ унки çине Гришукпа тусӗсем тухса тӑчӗç. Вун пилӗк-çирӗм çынран ытла мар. 

 – Кайрӑмӑр пурте, – чӗнчӗ Славик ял çамрӑкӗсене. 

 Хӑйсенчен виç-тӑватӑ хут та ытларах пуçтарӑннӑ яшсен капламӗ кӗпере «юхса» кӗни çине шикленӳллӗн пӑхса ютсем шӑпланчӗç. Ушкӑнсен хушши вунӑ-вун пилӗк утӑм юлсассӑн «Глобус» пурне те чарӑнма хушрӗ. 

(Малалли пулать).

(Малалли. Пуçл. 32-33 №№).

 – А-а-а, нарисовались... Хӑравçӑ иккен эсӗ! Туссене анчах чӗнме калаçнӑччӗ те, эсӗ пӗтӗм яла илсе килнӗ! – «чӗпӗтсе» илесшӗн пулчӗ Евгене Гришук. 

– Санӑн та пӗтӗм Хусана пуçтарса килмеллеччӗ. Мӗн кансӗрлерӗ?! – кӑшкӑрчӗ ӑна хирӗç Захар. 

 – Гришук, эсӗ мӗн хамӑр ял ачисем çине ютсене чӗнсе килсех тӑрӑнатӑн?! – хутшӑнчӗ тавлашӑва Славик. 

 – Камӑн сассине илтетӗп эпӗ? «Глобус», эсӗ те кунта-и? Тӗлӗнтеретӗн мана. Хӑçантан вара Евгенӗн «шестёркине» çаврӑнтӑн? – йӗкӗлтешрӗ Гришук. 

– Ты базар фильтруй. Сӑмахусене суйласа калаç, – Славик хутне кӗчӗ Юшков. 

 – Итлӗр мана! – вӗсене пӳлсе кӑшкӑрчӗ Славик. – Манӑн пӗр сӗнӳ пур. Пурте пӗр-пӗрне амантса пӗтериччен, атьӑр луччӗ Евгенпе Гришук çакӑнта пӗр-пӗринпе тытӑçчăр. Кам çӗнтерет – çавӑ тӗрӗс пулӗ. 

Евгенӗн чӗри тата хыттӑнрах тапма пуçларӗ. Хальхинче Гришукран хӑйне хӗнеттерме пушшех ирӗк памалла мар. Çакӑн чухлӗ халӑх умӗнче мӗн тери мӑшкӑл пулӗ. 

Ушкӑнран тухса васкамасӑр утрӗ вӑл Гришука хирӗç. 

 – Хаваспах  килӗшӗттӗм  санӑн сӗнӗвӳпе, «Глобус»! – кӑшкӑрса ячӗ çак самантра Гришук. – Анчах пултараймастӑп. Ӗнер сылтӑм хула сиктертӗм. Хӑрах алӑпа çеç епле çапӑçас ман? 

 – Суять. 

 – Хӑйне çӗнтересрен хӑрарӗ, курӑнать, – кӑмӑлсӑрланчӗç Евген хыçӗнче тӑракан çамрӑксем. 

 – Вӑл та хӑрах аллипе анчах çапӑçӗ. Эпир тӗрӗслесе тӑрӑпӑр, – сӗнчӗ Славик. 

– Пултараймастӑп терӗм-çке. Кӑшт хускалсассӑнах пӗтӗм шӑмшак ыратса каять. 

Пӑрçӗмрен сулмаклӑ хул-çурӑмне выляткаласа Гришукӑн ушкӑнӗнчен пӗр çӳллӗ те патвар каччӑ тухса тӑчӗ. Кӳптеке питне хулпуççийӗ çине йӑвантарса Евген çине тӑрӑхлавлӑн пӑхрӗ. 

 – Атя эпӗ тухап санпа çапӑçма. Килӗшетӗн-и? – сӗнчӗ вӑл аллисене шӑлавар кӗсйинчен кӑларма васкамасӑр. 

 – Гришук, эпӗ хусансене лайӑх пӗлетӗп, – сиксе тухрӗ Евген çумне «Сӑмса». – Эсӗ хӑш эшкертен пулатӑн? Кам асли унта сирӗн? 

– Санӑн мӗн ӗç? Милицие евитлесшӗн-и? 

– Сдается мне, Гришук, эсӗ нимӗнле эшкертен те мар. «Лепила» анчах. Юлташусем те хӑв пекех вак шăпана çеç. 

– Хӗнӗр вӗсене! – кӑшкӑрса ячӗ Петӗр. 

Çакна çеç кӗтсе тӑнӑ халӑх Гришукӑн юлташӗсем çине ыткӑнчӗ. Ыттисемпе пӗрле Евген те хӑйпе çапӑçасшӑн пулнӑ каччӑна тӗллесе чупрӗ. Çитнӗпе пӗрччӗ вӑл, кӗпер урайӗнчи пӑртак йӑтӑнса тӑракан чуспа такӑлт такӑнса тӑшманӗн каçӑр хырӑмӗ çине пуçӗпе пырса сӗкӗнчӗ. Лешӗ çакна кӗтмен пулас. Кастет тӑхӑннӑ чӑмӑрӗ Евгенӗн пуçӗ тӑрринченех сывлӑш хумӗ кӑларса вӗçсе иртрӗ. Хӑй месерле кайса ӳкрӗ. Сиксе тӑрса ӗлкӗриччен Евген ун çине хӑпарса та выртрӗ. Хыçалтан çитнӗ юлташӗсем Евгене пулӑшса аялта выртакан каччӑна тапа-тапа хӗнеме тытӑнчӗç. 

Тытӑçу хӗрсе кайрӗ. Урамра шӑв-шав илтнипе çывӑхри çуртсенче пурӑнакансем вӑранчӗç пулас. Унта та кунта чӳречесенче çутӑ курӑна пуçларӗ. Хӑшӗсем тула тухма та хӑрамарӗç. 

– Хӑш ялсем-ха вӗсем, ют яла çапӑçма килнисем?! – пӗлесшӗн пулчӗ пӗр хӗрарӑм. – Тупата, милицие кайса евитлеп. 

– Кирлӗ мар! – хирӗçлерӗç ӑна. 

– Саламатпа, саламатпа ишмелле вӗсене! – илтӗнчӗ çывӑхри пӗр пӳрт умӗнче карчӑк сасси. 

– Хуньӑм, илсе тух-ха хӑвӑн сунара çӳрекен пӑшална! – кӑшкӑрчӗ пӗрин кӗрӗвӗ. 

Кӗçех чӑн та çывӑхрах икӗ хутчен пӑшал кӗрӗслетрӗ. Тӳпенелле кӑна печӗç-тӗр, анчах ун сассине илтсе чӗнмен хӑнасем тара пуçларӗç. Машинисем çине аран пуçтарӑнса кӗрсе килнӗ çулпа каялла вӗçтерчӗç. 

 – Мӗнле унта, ачасем çула хупласа ӗлкӗрейрӗç-ши? – кӑсӑкланчӗ Юшков. 

 – Роман килсе каларӗ пӗренесем кӑларса хутӑмӑр тесе, – пӗлтерчӗç ӑна. 

 – Атьӑр, кам пырать вӗсене тепӗр хут хӗнеме?! – чӗнчӗ çапӑçма юратакан «Сӑмса». 

 Юшков, вӑл тата вунӑ-вун икӗ çамрӑк урампа тӗпӗртеттерчӗç. 

 Çакӑн хыççӑн тавралӑх шӑп пулчӗ. Ыйхисене татса тула сиксе тухнӑ ватӑсем килӗсене кӗрсе çуттисене сӳнтерчӗç. 

Таçтан сиксе тухнӑ Славик темрен сасӑпах кулса Евгене хӑй патне чӗнсе илчӗ. Ӑна юлташла мӑйӗнчен ыталаса илсе хӑйӗн хулӗ хушшине чикрӗ. 

 – Пуçу ыратмасть-и санӑн? 

 – Мӗншӗн? 

 – Вара çав амбала пырса сӗкрӗн те?

 Пурте кулса ячӗç. 

– Унӑн аллинче кастет курсассӑн сана пӗтрӗ ку ача терӗм. Эсӗ ӑна пуçупа хырӑмӗнчен пырса сӗкессе шутламан та. 

– Такӑнтӑм эпӗ. 

– Ну хытӑ та санӑн çӳçӳ. Чӗрӗпӗнни пек, – шӳтлешрӗ малалла «Глобус». 

– Во-о-о! – кӑшкӑрса ячӗ Захар. – Атя ӑна хамӑр хушӑра «Чӗрӗп» тесе чӗнме тытӑнар. 

– Череп, ха-ха! – кулчӗ вырӑс. 

– Череп мар, чӗрӗп! – тӳрлетрӗ Славик. – Скажи чӗ-рӗ-ӗ-ӗп. 

 – Тьӗ-реп, – ниçтан тӗрӗс калаймарӗ лешӗ. 

– Чӗреп тетӗн халӗ. Каллех тӗрӗс мар! 

Пурте ахӑлтатса кулчӗç. 

– Скажи ӗ-ӗ-ӗ. 

–Э-э-э. 

– Юрӗ атя, нуша ан кур текех. Саншӑн череп пултӑр. Ыттисемшӗн Евген паянтан вара «Чӗрӗп» пулать. Юрӗ-и?! – ыйтрӗ пухӑннисенчен Славик. 

– Юрӗ, – килӗшрӗç кӑмӑллӑ каччӑсем. 

Ютсене хӗнеме чупнӑ яшсем каялла таврӑнни курӑнчӗ. Çӑмӑл кӗлеткеллӗ Юшков чупса пырса çул çинчех иккӗллӗ «сальто» туса та хучӗ. 

– Мӗн халех таврӑнатӑр? – ыйтрӗç вӗсенчен. 

– Тӗсӗ те çук вӗсен. Çул çинчи пӗренесене илсе ывӑтнӑ та тарнӑ. 

– Ха-ха-ха! 

– Хо-хо! 

 – Атьсем, пурте кунта чухне пӗр сӑмах калас-ха! 

Шӑпланчӗç. 

– Эпир, хамӑр ялсем, паянтан вара ялан пӗр-пӗрне пулӑшмалла пултӑр. Тӗнчен хӑш кӗтессинче пулсассӑн та манар мар çакна. 

– Тӗрӗсне калатӑн, Славик! – ырларӗ ӑна çумӗнче тӑракан Евген. 

– Кӑмӑла каятӑн эсӗ мана «Чӗрӗп»! – хулӗнчен тытса лăпкарӗ ăна «Глобус». – Хамӑр пата ӗçе илер мар-ши тет вырӑс та. 

 – Мӗнле ӗç? 

 – Салтака кайса кил-ха малтан. Кайран паллӑ пулӗ... 

Эшкер серепи 

Çитес туя епле уявласа ирттересси пирки шухӑшланипе тимлӗхне вӑйсӑрлатрӗ пулас. Вӑхӑтлӑ тӑна кӗни çеç çӑлса хӑварчӗ вӗсене хальхинче. Хӑвса кайма шутланӑ автомобилӗн алӑкне ниепле уçайман Юшков патне хыçалтан икӗ милиционер хӑвӑрт çывхарса пычӗç. Лавкка алӑкӗ патӗнче машина хуçи тухасса сыхласа тӑракан Евген юлташне хӑрушлӑх пирки систерсе ши-и! шӑхӑрса ячӗ. 

– Юшка, та-а-ар! – кӑшкӑрчӗ шанчӑклӑрах пултӑр тесе. 

Коля йӗри-тавра йӑлт-ялт пӑхкаласа илчӗ. Çӑмӑл машина капочӗ урлӑ сиксе каçса тротуарпа ӗрӗхтерчӗ. Милиционерсенчен пӗри ӑна хӑваласа чупрӗ. Тепри Евген енне çул тытрӗ. Каччӑ хӑй вырӑнӗнчен тапса сикрӗ. Милиционертан çуртсем хыçне тарса пытанасшӑнччӗ, анчах хыçӗнчен чупакан йӗрке хуралçи çирӗп кӑмӑллӑ пулчӗ-тӗр. Хӑвӑрт çывхарса килсе Евгене ярса тытма кармашрӗ. Хальччен кун пек хӑвӑрт чупса курман каччӑ часах пашкана ерчӗ. Вӑйӗ хӑвӑрт чакса пычӗ унӑн. 

– Вырт! Вырт çӗр çине! – элес-мелес кӑшкӑрчӗ ӗнси хыçӗнчех милиционер. 

 «Нивушлӗ çаклантӑм?» – аптраса ӳкрӗ Евген. Чарӑнчӗ. Милиционера хирӗç çаврӑнса тӑчӗ. Чупса ывăннă хурах хӑй ирӗккӗн парӑнма шутланӑ тетӗр. 

«Ну, кил. Кил çывăхарах», – сывлӑш çавӑрса хатӗрленчӗ ӑна кӗтсе илме. 

 – Вырт! – хуса çитнӗ йӗрке хуралçи Евгене çӗре çапса ӳкересшӗн пулчӗ, сылтӑм аллипе сулса ячӗ. Çакна çеç кӗтнӗ каччӑ пӑртак пӗшкӗнчӗ те милиционерӑн чышкинчен çӑмӑллӑнах пӑрӑнса юлчӗ. Çав самантрах хӑвӑрт çаврӑнса ӑна чавсапа пуçӗнчен сулӑмпа çапрӗ. Йӗрке хуралçин  карттусӗ таçта çити вӗçсе кайса ӳкрӗ. Çӗр çине тӑсӑлса ӳкнӗ милиционер пӗр хускалмасӑр выртса юлчӗ. 

– Çитет сана ман хыççӑн чупма, – салтакра алă вӗççӗн тытӑçма вӗрентнӗ инструкторсене ӑшӗнче тав туса малалла яртлатса утрӗ Евген. 

* * * 

Çӗр варринче вӗçтерсе килнӗ «Глобус» хваттере чашкăрса кӗчӗ. 

– Ӗçе пӑсрӑр! – алӑк урати урлӑ каçнӑ-каçман ывӑтрӗ çиллес диван çинче питне аллисемпе хупласа ларакан Евгене. 

– Асӑрханса ӗлкӗреймерӗмӗр çав. «Юшка» мӗнле унта? Хӑтӑлайнӑ-ши? 

– Пӗлместӗп. Хваттерне таврӑнман терӗç. Тытма та пултарнӑ. Эсӗ, мӗн, хытӑ чупаймастӑн-им? 

– Мӗншӗн? 

– Куракансем каларӗç. Милиционерпа мӗн тытӑçӑва кӗмеллеччӗ, э? Кала-ха мана? 

Йӗрке хуралçи пӗр хускалмасӑр выртса юлнине аса илнӗ Евген шартах сикрӗ. 

– Тем пулман пулӗ те? 

– Ан хӑра, вилмен, – лӑплантарчӗ «Глобус». Пуç мими суранӗпе пульницара выртать. Анчах санӑн сӑнна астуса юлнӑ-тӑр. Пуçтарӑн. 

– Ӑçта? 

– Вӑхӑтлӑха хуларан каймалла санӑн. Вырӑс хушрӗ. Шӑв-шав лӑпланиччен хуларан çухалмалла пулать. 

Çула хӑвӑрт майланса подъезд умӗнче ларакан «Селика» патне тухрӗç. Евген Славик çумне кӗрсе ларасшӑн пулчӗ. 

– Ӑçта? – чарчӗ ӑна «Глобус». – Лар хыçала. Тыттарасшӑн-и хӑвна? 

Мӗн хуларан тухиччен пуçне çӗклемесӗр автомобиль урайӗнче выртса пычӗ Евген. Çӗрлехи хула тӑрӑх Славик хӑш енне ыткӑннине те ӑнкарми пулчӗ. Пуçне хӗсекен шухӑшсем лӑпкӑ выртса пыма памарӗç.

«Ӑçта илсе каять вӑл мана? Тен, вӗлерме шутланӑ? Виллине таçта хула хӗрринче чавса пытарӗç те шыра вара. Çук, Славик апла тума пултараймасть пулӗ...»

Тӳсеймесӗр ыйтрӗ. 

– Ӑçта илсе каятӑн эсӗ мана? 

– Пӗр яла. Вырӑс сан ыйтӑвна татса париччен унта пурӑнма тивӗ. 

– Мӗнле ыйту тата вӑл? 

– Сана милици шырама пуçланӑ ӗнтӗ, – «савӑнтарчӗ» Евгене Славик. Çывӑх вӑхӑтра тытаймасассӑн фотороботна пӗтӗм тӑрӑха валеçӗç. Вӑт, ун пек ан пултӑр тесе вырӑс милицири хӑй çыннисем урлӑ сан пирки хускатнӑ «ӗçе» хуптарасшӑн. Çав вӑхӑтчен санӑн пытанса пурӑнма тивӗ. Ӑнлантӑн-и халӗ? 

(Малалли пулать).

  (Малалли. Пуçл. 32-34 №№).

– Ӑнлантӑм. Анчах тӑван яла таврӑнсассӑн луччӗ марччӗ-и? Эпӗ чӑннипе кам пулнине пӗлмест-çке милиционер. Хамӑн документсене ӑна парса хӑварман. Ман пек сӑнлисем вара хулипе пайтах. 

 – Пӗлместӗп. Вырӑс çапла тума хушрӗ. Ӑна курӑнарах парать. Шанчӑклӑрах пултӑр терӗ пулӗ. 

 – Манӑн туя хатӗрленмелле! Эсир вара мана таçта пытарса усрасшӑн! – тарӑхса кайрӗ Евген. 

 – Кам айӑплӑ куншӑн, э?! Хӑвӑр тимлӗхӗре çухатнӑ! – кӑшкӑрчӗ хирӗç «Глобус». – Тӑрса ларма пултаратӑн. Çитсе пыратпӑр. 

Çак сӗм çӗрлехи вӑхӑтра пушӑ автоçулпа вӗçтерекен автомобиль ӑçта илсе çитерме пултарасса Евген чухлама çеç пултарчӗ. Фарӑсем çутатнӑ умри çул çине тинкерсе пӑхса пычӗ каччӑ. Паçӑрах çума тытӑннӑ çумӑр вӑйланса çеç пычӗ пулас. Пӗр вӗçӗмсӗр ӗçлекен кантӑк тасаткӑчӗ чӳрече тӑрӑх юхса анакан шыва аран шӑлса ӗлкӗрет. Ниçта пӗр çутӑ курӑнмасть. Çул икӗ енӗпе те ӳсекен йывӑçсем çумӑр айӗнче шăпăртатса лараççӗ. 

 «Глобус» автомобильне сулахаялла пӑрчӗ. Пӗр-ик çухрӑм кайсассӑн сылтӑмалла пӑрса тата пӑртак кайрӗ. Темле яла кӗчӗç. Малалла кӑлтӑк-калтăк çулпа, лупашкасенчи шыва сирпӗтсе хуллентерех кайрӗç. Автомобиль тӗпӗ хӑрушшӑн катӑртатса пычӗ. 

– Пӗтереп иккен машинана, – пӑшӑрханчӗ Славик. 

Кивелнӗ çуртсен кантӑкӗсенче тӗксӗм. Тахçантанпа улӑштарман электричество юписем хуралса кайнӑ. Тӑйлӑк-тайлӑк лараççӗ. Тӳннӗ пахча юписемпе ишӗле пуçланӑ хуралтӑсене сăнаса пыракан Евгене сӗм пусмӑрларӗ. 

 – Ку ялта никам та пурӑнмасть-и элле? 

 – Ик-виçӗ килте çынсем пур теççӗ. Хам курман. 

 – Электричество та çук-и?

 – Юпасем çинчи пралука такамсем касса кайнӑ. Так что телевизор пӑхса выртаймӑн. Чӑн та газ пур. Баллонпа. Хӑв валли апат пӗçерсе çиме пултаратӑн. Шыв пахчари пусӑра. Шӑрпӑку пур-и? 

 – Кӗсьери çеç. 

 – Ме тата. 

Славик хӑрах аллипе руль тытса пынӑ хушӑрах тепринпе шӑлавар кӗсьине чакаларӗ. 

 – Тыт, – ывӑтрӗ курупкӑна хыçалалла, çул çинчен куçне илмесӗр. 

 – Çимеллийӗ пулсассӑн пӗçерӗп те-ха ӑна. 

 – Çимеллийӗ хыçӑнта сумкăра. Хам тултартӑм. Урама тухса ан çӳре. Никам та ан куртӑр сана кунта... 

... – Кунта газ баллонӗ ларать. Сана пӗçерме çитме тивӗçлӗ. Кунта кил картине тухмалли алӑк, – тӗттӗм пӑлтӑрта кӗсье хунарне енчен-енне çутата-çутата кӑтартрӗ Славик. 

Лутра алӑка тимӗр хӑлӑпӗнчен туртса асӑрхануллӑн уçрӗ. Тӑпсасем чӗриклетрӗç. Славик хыççӑн пӳрте пӗшкӗнсе кӗнӗ Евген йывӑр хутаçа урайне лартса ун-кун пӑхкаларӗ. 

Пӳлӗм пысӑках мар. Сулахай енчи кӗтесре пысӑк кӑмака шуралса ларать. Штукатурки вырӑнӗ-вырӑнӗпе хӑйпӑнса ӳкнӗ. Ун çумӗнче крыльца енне пӑхакан чӳрече. Янахӗ айӗнче газ плити. Лереллерех пӑтасем çине çакнӑ чукун кӑмкан. Урам енне икӗ чӳрече пӑхать. Сулахай кӗтесре хыçсӑр диван. Сылтӑм кӗтесре сӗтел. Ун тӑрринче турӑш кӗтесси. Кунсӑр пуçне пӳлӗмре икӗ йывӑç тенкел, тумбочка. Алӑкран кӗрсессӗнех сулахайра мӗн тумбочка патне çитиччен сарлака йывӑç сакӑ. 

 Славикӗн çилли иртсе кайрӗ пулмалла. Çемçен калаçа пуçларӗ. 

– Çапӑçма ӑçта вӗреннӗ эсӗ? – ыйтрӗ тенкел çине утланса ларса. – Милиционера пӗрре çапсах тӑнран ячӗ теççӗ атьсем. 

 Ывӑнса çитнӗ Евген шалалла иртрӗ. Диван çине месерле тӑсӑлса выртрӗ. Хунар çутин ункинче тусан вӗçни курӑнчӗ. 

– Пире салтакра вӑйлӑ хӑваларӗç, – терӗ аллисене ӗнси хыçнелле ярса. – Инструктор тытӑçса çапӑçма лайӑх вӗрентрӗ. 

 – Пушӑ вӑхӑтра пӗрре кӗрешсе пӑхӑпӑр-ха иксӗмӗр. Кам илеет. 

 – Тытӑçӑпӑр. 

 – Манӑн та спецназа каяс кӑмӑл пурччӗ. Экзамен иртеймерӗм. 

 – Спецназа кӗме мӗнле требованисем унта?  – кӑсӑкланчӗ Евген. 

 – Чи пирвай салтакӑн пӗтӗм хатӗр-хӗтӗрӗпе вунӑ çухрӑм чупмаллаччӗ. Унтан полоса препятствий. Юлашкинчен тин çеç канса тухнӑ темиçе салтака хирӗç тытӑçса икӗ минут чӑтмалла. Мӗн икӗ минучӗ унта. Çирӗм çеккунтранах çӗр çине тӑсса пӑрахрӗç, – ахăлтатсах кулчӗ «Глобус». – Ну, юрӗ. Эпӗ таптарас, – çӗкленчӗ вӑл тенкел çинчен. 

 – Аппу патне хӑçан каятӑн? – тӑрса ларчӗ Евген те. 

 – Çитес эрнере пулас. 

– Маринӑна манран салам кала. Ӗçӗнчен яманнипе килеймерӗ те. 

– Калӑп, паллах. Санӑн туй хӑçан-ха?

– Виçӗ эрне те çук ӗнтӗ. Тархасшӑн мана кунтан илсе кайӑр унччен. Манӑн хатӗрленмелле-çке. Намӑсланас марччӗ. 

– Тӑрӑшӑпӑр. Тен, хамах килӗп сана илме...

 Пӗччен тӑрса юлсассӑн та темӗнччен çывӑраймарӗ Евген. Вӑраха кайнӑ çумӑр пӳрт тӑрринче пӗр кӗвӗллӗ патӑртаттарнине итлесе выртрӗ. Шӑвӑç тӑрӑран юхса пат-пат! тумлать пӳрт çумне. Чӳрече витӗр нӳрӗк шӑрши туртать. 

Çак йӗрмӗш çанталӑкра тӑван ялӗнчен таçта аякра, манӑçа тухнӑ пӗр пӗлмен ялта, çывхарса килекен туя мӗнле чаплӑрах ирттересси пирки пӑшӑрханчӗ вӑл. 

Çамрӑк мӑшӑрӑн машини, паллах, Славикӗн «Тойоти» пулӗ. Кун пирки Евген пӗртте иккӗленмест. Унсӑр пуçне тата миçе автомобиль явӑçтарма пулӗ-ши çак уява? Тӑкак пысӑк пуласси паллӑ. Анчах унӑн та «ӗçӗсемшӗн» Вырӑсран укçа пайтах илмелле. Туй тӑватӑп тесессӗн, тен, урӑх кӗттермӗ. Милици çеç шырама пӑрахтӑр Евгене унччен. 

 Тӗлӗнмелле, пӑшӑрханни анчах мар, пӳртри шӑплӑх та кансӗрлерӗ ӑна халӗ çывӑрса кайма. Хулара чухне, нумай хутлӑ çуртра çӗрле те вӗçӗмсӗр тӗрлӗ сасӑ илтӗнсе тӑрать. Лифтпа анса хӑпараççӗ-и е шыв шампӑртатса юхса анни-и. Пур пӗрех çӑмӑллӑнах тӗлӗрсе каятчӗ. Кунта вара апла мар. 

 – Шӑшисем те çук-ши çак çуртра сасӑ кӑларма? – тарӑхса шухӑшларӗ Евген. Тепӗр тесен, мӗн туса пурӑнмалла вӗсем кунта, апат çук çӗрте? Кӳршӗ-аршӑра та тахçантанпа никам пурӑнмасть-тӗр. Чее вӗсем. Ӑçта апат вӑрласа çиме май пур, çавӑнта çеç пурӑнасшӑн. Вӑрӑ-хурах евӗрлӗ. Пӑсара тата? Вӑл та çавсен йӑхне кӗрет-тӗр. 

Евген ача чухнехине аса илчӗ. 

Пӗррехинче, ялти темиçе килӗре пӑсара чӑх-чӗпе тытнине илтнӗ ашшӗ çӗрле валли чӑх витине капкӑн лартрӗ. Чӑн та, çав каçах çакланчӗ капкӑна çӑткӑн. 

 – Акӑ, курӑр вӑл мӗнлерех, – тӗм хура тӗслӗ, вӑрӑм хӳреллӗ чӗрчун виллине çӗклесе кӑтартрӗ Евгенпе пиччӗшне. 

 – Атте, мӗншӗн пӑсара теççӗ ӑна? – лӑх–лӑх кулса ячӗ Евген. 

 – Хӑранипе е çилли килсессӗн ырӑ мар шӑршӑ кӑларнипе-тӗр... 

Тӗрӗссипе каласан, шӑшийӗ, йӗкехӳрийӗ, пӑсари пурте çынна сӑтӑр туса пурӑнакан чӗрчунсем анчах. Çутçанталӑка епле те пулин усӑ параççӗ-ши вӗсем хӑть? 

– Эпӗ хам та çавах мар-им? Пирӗн эшкер? –  кӗтмен пӗтӗмлетӳ турӗ Евген. Чӑн та, мӗнпе уйрӑлса тӑраççӗ вӗсем шӑшисемпе пӑсарасенчен? Каплипе те пуян мар çынсем, хӑйсем ӗçлесе илнӗ укçапа туяннӑ автомобильсене вӑрласа кайса миçе çемьене хуйхӑпа куççӳль кӗртнӗ-ши çак хушӑра? Евген хӑйӗнчен хӑй йӗрӗнсе кайрӗ. Ӑшӗ вӑркаса çунма тытӑнчӗ унӑн. 

«Вырӑсран укçана илмелле те, пӑрӑнмалла çак кукӑр çултан хӑвӑртрах», – тӗллев лартрӗ çывӑрса каяс умӗн. 

Эрне иртсессӗн тин килчӗç ӑна илме. Хальхинче çутӑ-кӑвак тӗслӗ «семёркӑпа» Петӗр çитрӗ. «Сӑмса» – Евгенрен пӑртак аслӑрах, лутра пӳллӗ, тӗрек арçын. Тӑваткал питлӗскер. Пӗчӗк хӑлхисем пуçӗ çумне тачӑ çыпçӑнса тӑраççӗ. Хура çӳçлӗ. Куç хупанкисем кӑшт усӑнса тӑнине пула вӑл ялан çывӑра сӑнлӑ. 

– Савӑн. Сан пирки хускатнӑ ӗçе «çухатнӑ», – хыпарларӗ Евгене. – Вырӑса тав ту. 

 Автотрассӑпа хула енне вӗçтерсе пычӗç. 

 – «Глобус» ӑçта? – пӗлесшӗн пулчӗ Евген. – Сана илме хамах килетӗп тенӗччӗ вӑл мана. 

– Эээ, эсӗ пӗлместӗн-çке. Текех никама та илсе çӳрес çук ӗнтӗ вӑл. 

– Мӗншӗн тата? 

– Виçӗмкун яла кайнӑ чухне аварие çакланса вилчӗ. Ӗнер ял масарне пытартӑмӑр ӗнтӗ ӑна. 

– Епле асӑрханайман? – хуçрӗ çак хыпар Евгенӗн кӑмӑлне. 

–  Каçхине пулса иртнӗ. Çул кукӑрӗнчен кӗтмен çӗртен фура сиксе тухнӑ тет. Унпа çапӑнас мар тесе машинине çул айаккине сиктернӗ. Çаврӑнса хупланса çавӑнтах вилсе кайнӑ. 

– Мӗнле асӑрханайман вара? 

– Фура çутӑсӑр килнӗ пулнӑ. Шиклӗ авари. Çапла вӗт. Калӑн юри йӗркеленӗ тесе. 

– Çапла, – килӗшрӗ Евген. – Ӗç-пуç мӗнле пулса иртнине эсӗ ӑçтан пӗлетӗн? 

– Машина ӑшӗнче «Глобус» хӑй кӑна пулман. Хыçалти ларкӑч çинче пӗр хӗрарӑмпа арçын ача ларса пынӑ пулнӑ. Вӗсем сывах юлнӑ. Çавсем каланӑ. 

Чукун çул урлӑ каçмалли вырӑна çитрӗç. Петӗр машинине чарчӗ. Руль çине кӗлеткипе выртса чӳречерен тинкерсе ун-кун пӑхса илчӗ. Малалла ыткӑнчӗ. 

– «Юшка» ӑçта тесе ма ыйтмастӑн тата? – калаçрӗ малалла «Сӑмса». 

– Вӑл ӑçта? 

– Ӑна та леш тӗнчене çавсемех ӑсатрӗç пулмалла. Иксӗр ӑнӑçтарайман хыççӑн икӗ кунран балконран ӳксе вилнӗ. Хваттерӗнчен уçӑ сывлӑша туртма тухнӑ та, асӑрханаймасӑр çӳлтен пуçхӗрлӗ чӑмнӑ имӗш. Чукун çул вокзалне тытса тӑракан эшкерӗн ӗçӗ пулӗ тет Вырӑс. Вӗсемпе пирӗн хушӑра вӑрçӑ пуçланнине илтмен пулӗ-ха эсӗ? 

– Çук. 

– Апла асӑрхануллӑрах пулма сӗнетӗп. Сан çине те тапӑнма пултараççӗ. 

– Ялта мӗнле унта? – урӑх тема çине куçасшӑн пулчӗ Евген. 

– Ялта-и? Çаплипех. Аçу-аннӳ туя хатӗрленеççӗ. Сана çухатнӑ. Ӗçӗнчен пушанаймасть тесе тыттарма тиврӗ. 

– Тӗрӗс каланӑ. 

«Семёрка» мӑн çулпа хулана çитсе пычӗ. 

– Эшкерте ялтан халӗ виçсӗмӗр çеç тӑрса юлтӑмӑр, – пӗр вӑхӑт шӑпӑрт пынӑ хыççӑн çӗнӗрен калаçма тытăнчӗ Петӗр. Евген çине йӑпӑрттӑн пӑхса илчӗ. 

– Эсӗ мӗскер хуйха путрӑн? 

– Ман çине ӳлӗмрен ан шанӑр. 

– Мӗн пулчӗ? 

– Çитет ку ӗçпе аппаланма. Эсир хӑть те мӗн тӑвӑр. Эпӗ çемье çавӑрса лӑпкӑ пурнӑçпа пурӑнасшӑн. Вырӑсран хам ӗçлесе илнӗ укçана илесчӗ. Туй тума кирлӗ мана. 

(Малалли пулать).